Projekty kooperacyjne

Leibniz-WissenschaftsCampus Eastern Europe - Global Area (EEGA)

The Science Campus EEGA is established to work for the years 2016 - 2020. It is committed to developing new research perspectives on Eastern Europe, engaging in knowledge exchange activities on the region with stakeholders, and promoting young researchers. It follows the idea that the multi-disciplinary and multi-faceted examination of processes of globalisation are a key for a better understanding of actual societal developments.

To achieve its main aims, the EEGA concentrates on four main areas of activity:

1. Communication with Public and Multiplicators
2. Formation of the Scientific Field
3. Teaching and Young Talents
4. PostDoc Support

Accordingly the EEGA's measures are conceptualized. They are focussing on the key aspects of exchange, expression, school, advise, infrastructure, perspectives, connections, enrichment, innovation, interaction, future and excellence.

Weitere Informationen finden Sie hier.


Ścieżki prawa w społecznościach mieszanych etnicznie i religijnie. Doświadczenia Rzeczpospolitej Obojga Narodów i jej państw sukcesyjnych.

Emmy-Noether-Gruppe (DFG)

Kierownik projektu: prof. dr Yvonne Kleinmann
Pracownicy naukowi: dr Stephan Stach; dr Tracie L. Wilson

Grupa badawcza Emmy Noether Ścieżki prawa w społecznościach mieszanych etnicznie i religijnie. Doświadczenia Rzeczpospolitej Obojga Narodów i jej państw sukcesyjnych działała od kwietnia 2008 r. do lutego 2014 r. jako interdyscyplinarna jednostka (historia/etnologia) przy Instytucie Slawistyki i Studiów nad Kulturą Europy Środkowo-Wschodniej na uniwersytecie w Lipsku. Wraz z powołaniem Yvonne Kleinmann na stanowisko profesora na uniwersytecie w Halle grupę badawczą włączono w struktury tegoż uniwersytetu. Dysponuje ona własnym budżetem, umożliwiającym kwerendy naukowe, międzynarodowe projeky kooperacyjne, organizację imprez akademickich i przygotowanie publikacji. Wraz z przeprowadzką do Halle reszta środków finansowych włączona została w budżet Centrum im. Aleksandra Brücknera (do marca 2017 r.).

Trójka naukowców uczestniczących w projekcie bada w chronologicznej perspektywie przekrojowej związki między prawem i religią w polskiej historii w kontekście zmieniających się systemów władzy. Analizują oni, jak mieszane etnicznie i religijnie społeczności przekładają istniejącą różnorodność kulturową na specyficzne formy prawa, socjoekonomicznej interakcji i form ogranizacji politycznej. Okres badawczy rozciąga się od epoki nowożytnej do 1939 r.

Na projekt składają się trzy diachronicznie zorientowane studia przypadku:

  • Yvonne Kleinmann: Różnorodność religijna w świetle prawa. Teoria i praktyka konstytucji miejskiej w nowożytnej Polsce (opis projektu por. poniżej)
  • Tracie L. Wilson: On the Edge of Empire: Shifting Legal Landscapes and Social Activism in Turn-of-the-Century Galicia (projekt badawczy)

Projekt został przerwany na okres urlopu wychowawczego: 04/2014-05/2015. Obecnie zakończone zostały prace nad czterema rozdziałami manuskryptu, który w roboczej wersji powinien zostać zakończony do maja 2016 r. Publikacja książki planowana jest na 2017 r.

  • Stephan Stach: Polityka narodowościowa z tylnej ławki. Koncepcje i praktyki dotyczące mniejszości narodowych i etniczno-religijnych w Polsce okresu Piłsudskiego (1926-1939) (praca doktorska)

Stephan Stach złożył swą pracę doktorską w listopadzie 2014 r. na uniwersytecie w Halle. Obronił ją w czerwcu 2015 r. z oceną magna cum laude. Obecnie trwają prace redaktorskie nad manuskryptem, przygotowujące go do publikacji w formie monografii w pierwszej serii wydawniczej Centrum im. Aleksandra Brücknera.

Poza pracą nad pojedynczymi projektami członkowie projektu badawczego zastanawiają się wspólnie w perspektywie longue durée nad kwestią religii postrzeganej w świetle prawa. Instrumentarium metodologiczne obejmuje historyczne porównanie prawa, nowsze badania historii instytucji, antropologię prawa i etnologię. Jako wspólny wynik prac prowadzonych nad projektem planowana jest edycja źródłowa dotycząca interakcji prawa i religii w polskiej historii.

www.religion-and-law-in-east-central-europe.de

 


Projekty indywidualne

"Bombowce, mordercy i buntownicy" - romantyczny fantazmat kobiecego ciała i jego transgresje we współczesnej literaturze polskiej

Projekt doktorski, MLU Halle, finansowany przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej

Iris Bauer, M.A.

Rozprawa doktorska obroniona w grudniu 2022, publikacja w przygotowaniu

Projekt doktorski o roboczym tytule "Bombowce, mordercy i buntownicy" - Romantyczny fantazmat kobiecego ciała i jego transgresje we współczesnej literaturze polskiej odczytuje współczesne teksty literackie jako dekonstrukcje wyobrażeń kobiecości powstałych w literaturze romantyzmu, która nadała polskiej kulturze tożsamość. Pokazane zostanie, w jakim stopniu figuracje kobiecego ciała w wybranych dotychczas tekstach, takich jak debiutancka powieść Sylwii Chutnik Kieszonkowy Atlas Kobiet (2008), zbiór poezji Dominiki Dymińskiej Danke (2016) czy Matka Makryna (2014) Jacka Dehnela, zrywają z narracjami "Polki" przekazywanymi przez polskich poetów narodowych. Bo mimo dekonstrukcji systemu wartości i znaków polskiego romantyzmu, które dokonywały się nie tylko w literaturze przed 1989 rokiem, jak np. w Witold Gombrowicz, który w swoich tekstach niekiedy opiera się romantyczno-patriotycznemu ładunkowi artysty, a także indywidualne konfrontacje z kobiecymi ciałami i ich romantycznym wykorzystaniem - na przykład u Tadeusza Boya-Żeleńskiego czy Zofii Nałkowskiej - dopiero po 1989 roku można mówić o początkach krytycznej analizy świadomie narzuconej romantycznym fantazmatom. Jeśli w literaturze debiutujących na początku lat 90. autorek, takich jak Manuela Gretkowska czy Izabela Filipiak, chodzi przede wszystkim o zróżnicowanie kulturowych wyobrażeń kobiecości i demistyfikację wyidealizowanego przez romantyzm macierzyństwa, to dopiero teksty najnowszej literatury współczesnej stanowią ukierunkowane przekroczenia romantycznego fantazmatu ciała "Polki".

Projekt doktorski realizuje tezę, że tylko te najnowsze przykłady literackie, w swoim odbiciu paradygmatu romantycznego, zacierają granice płci i zakotwiczają wyzwolone z płci biologicznej role w nowych zawodach w kulturowym imaginarium, dzięki czemu postacie kobiece, wbrew swojemu romantycznemu, zmistyfikowanemu ładunkowi i swojej silnie okrojonej podmiotowości, mogą ostatecznie stać się także "morderczyniami, zamachowcami i buntowniczkami" (por. Chutnik, 2008, 100). Łącząc romantyczny fantazmat "ciała kobiety" jako zjawisko literackie z kontekstami historycznymi, społecznymi, kwestiami transferu wiedzy i strukturami władzy, można wyciągnąć wnioski na temat tego, jak społeczeństwo polskie konfiguruje się w swoich różnych przestrzeniach, w okresie romantyzmu i współcześnie (po 1989 roku i obecnie), czy też jak konstruowane są tożsamości (literackie) ze szczególnym uwzględnieniem pola napięć między płcią a narodem.


Demokratyzacja jako praktyka parlamentarna. Sejm kontraktowy w Polsce (1989-1991)

Grant naukowy (DFG)

Dr Paulina Gulińska-Jurgiel

Tematem projektu jest historia i rozwój demokratyzacji Polski ze szczególnym uwzględnieniem roli tzw. sejmu kontraktowego (1989-1991) w tym procesie. Moim głównym celem jest próba zrozumienia polskiej transformacji z perspektywy czasu, w którym się ona rozgrywała. W ten sposób dystansuję się zarówno od tendencji badawczych, które zajmując się rokiem 1989, próbują retrospektywnie wyjaśnić niepowodzenia poszczególnych rozwiązań transformacyjnych, jak i od zawężenia tego procesu jedynie do kwestii politycznych. W moim projekcie wykorzystuję polskie studium przypadku po to, by zająć się ogólną ambiwalencją demokratycznych organów władzy, które ustanawiają ramy systemowe, nie działając w oparciu o wyraźną podstawę prawną. Dlatego centralną rolę odgrywa dla mnie pytanie o legitymizację działań politycznych. Jest ona szczególnie ważna w odniesieniu do niższej izby polskiego parlamentu, gdyż w przeciwieństwie do izby wyższej powstała ona w wyniku tylko częściowo wolnych wyborów, a tym samym wykazywała ciągłości z systemem politycznym PRL. Polski parlament rozumiem przy tym jako instrument, wykorzystywany w sposób elastyczny na drodze do odbudowy i stabilizacji systemu demokratycznego. W centrum mojej uwagi znajdują się zatem nie tyle wyniki prac legislacyjnych Sejmu, co interakcje, negocjacje i szeroko pojęty proces komunikacji. Ilustrują one w sposób o wiele bardziej czytelny niż same akty prawne, w jaki sposób demokracja była performatywnie stwarzana, pertraktowana, ale i kontestowana w i po roku 1989. Na płaszczyźnie empirycznej badam więc kluczowe debaty, które miały na celu ustanowienie polskiej demokracji. Ich głównymi elementami były takie pojęcia jak reprezentacja, partycypacja, suwerenność i rządy prawa. Weryfikuję ich znaczenie poprzez debaty dotyczące reorganizacji struktur politycznych,w tym ustawodawstwa dotyczącego partii politycznych, Trybunału Konstytucyjnego i prokuratury. Ponadto analizuję debaty dotyczące realnego i symbolicznego wymiaru państwa, czyli zmian (w) konstytucji, nazwy państwa, herbu państwowego i hymnu. Aby móc przedstawić polski parlament w jego złożoności, analizuję jego działalność na kilku poziomach: uwzględniam zarówno posiedzenia plenarne, jak i bazę źródłową dotyczącą prac innych organów Sejmu. Oznacza to np. uwzględnienie prac Komisji Ustawodawczej, Komisji Konstytucyjnej czy Konwentu Seniorów. Na podstawie tak określonej bazy źródłowej staram się prześledzić, jak zmieniały się poszczególne koncepcje demokratyzacji, jaki konkretny wymiar zyskiwały oraz jak różni aktorzy przemian systemowych dyskursywnie negocjowali swoje rozumienie demokracji. Wnioski wypływające ze studium przypadku dotyczącego polskiej legislatury po 1989 roku mają na celu głębsze zbadanie uniwersalnego zjawiska, jakim jest przemiana systemu politycznego.


Rozliczenia zbrodni narodowosocjalistycznych w kontekście zimnej wojny: współpraca między Polską a RFN w latach 1958-1970 – osoby i instytucje

Paulina Gulińska-Jurgiel

Projekt habilitacyjny, ukończony w grudniu 2022 r; publikacja w przygotowaniu

Celem projektu jest zbadanie współpracy między PRL i Republiką Federalną Niemiec w zakresie sądowego karania zbrodni narodowosocjalistycznych po II wojnie światowej. Analiza skupia się na latach 1958-1970, czyli okresie, w którym nie istniały jeszcze stosunki dyplomatyczne między obydwoma krajami. Ta szara strefa kontaktów prawnych i rozgrywające się w niej interakcje, wynikające z obustronnego zainteresowania kwestią rozliczenia zbrodni, znajdują się w centrum uwagi projektu. Konkretym polem do badań empirycznych jest współpraca pomiędzy Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce a Centralą Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu. Analiza koncentruje się na relacjach pomiędzy tymi instytucjami, uwzględnia przy tym zaangażowane w ten proces osoby i ich odmienną rozumienie  i stosowanie prawa.

Trzon opracowania stanowią konkretne formy współpracy, tj. komunikacja pisemna (listy), jak również wzajemne wizyty i wyjazdy służbowe. Projekt koncentruje się w szczególności na zróżnicowanych rolach prawników, ekspertów i laików zaangażowanych w ten proces, a także ich refleksjami nad rozumieniem własnych i obcych regulacji prawnych oraz wypływających z tego wniosków dla konkretnej współpracy. Dlatego szczególne miejsce w analizie zajmują kwestie językowe, argumentacyjne oraz niewerbalne aspekty kontaktów dwustronnych, takie jak np. tłumaczenia, ton korespondencji, poszukiwanie kompromisu, a także celowe przemilczanie pewnych kwestii. W ten sposób możliwe jest spojrzenie na kwestie rozliczeniowe przez pryzmat prawno-kulturowy i uwzględnienie różnorodnych kształtujących ją elementów. Dzięki temu powstaje nowa narracja o rozliczaniu zbrodni narodowosocjalistycznych w kontekście zimnej wojny. Na pierwszy plan wysuwa się w niej swoboda działania aktorów i nie dająca się do końca kontrolować dynamika współpracy międzynarodowej.


Polityka miejska w czasach unii sasko-polskiej. Przykład wielkopolskich miast Wschowa/Fraustadt i Leszno/Lissa.

Karsten Holste

Historia miast polskich w okresie saskim (1697-1763) od dawna pisana jest jako historia upadku. Skupiono się na silnej pozycji gospodarczej i politycznej miast w późnym średniowieczu oraz na rozwoju w XIX wieku, który postrzegany był jako deficytowy w porównaniu z Europą Zachodnią. W zakresie historii gospodarczej i społecznej historia miejska zdawała się więc potwierdzać polityczno-historyczną tezę o niepowodzeniu sasko-polskiej unii personalnej. Jednak badania nad historią miejską w ostatnich dekadach zasadniczo zakwestionowały narrację o ciągłości od miasta średniowiecznego do nowoczesnego. O ile warunki wczesnonowożytne długo były uważane za deficytowe w porównaniu z XIX wiekiem, o tyle dziś coraz częściej zwraca się uwagę na innowacyjne strategie radzenia sobie ze zjawiskami kryzysowymi.

Celem projektu jest przede wszystkim umożliwienie popartych mikrohistorycznie wypowiedzi na temat postrzegania stagnacji i zmian w społeczeństwach miejskich Wielkopolski w okresie unii polsko-saskiej na przykładzie królewskiego miasta Wschowy i prywatnego miasta Leszna. W odniesieniu do historiografii okresu saskiego projekt ma również na celu dostarczenie spostrzeżeń na temat wpływu unii na formy polityki zarówno wobec miast, jak i w ich obrębie. Ostatecznie projekt wykorzysta przykład polityki w i wobec miast wielkopolskich, by zapytać o wzajemne powiązania retoryki i porządku społeczno-religijnego. W szerszym sensie projekt ma więc być wkładem w lepsze zrozumienie strategii różnych podmiotów w radzeniu sobie z sytuacjami kryzysowymi i perspektywami rozwoju.


Ekspertyza na wygnaniu? Wschodnioeuropejscy uczeni na uchodźstwie i ich rola w dyskursach o procesach państwotwórczych w XIX i na początku XX wieku

Dr Sven Jaros

W ramach mojego projektu książkowego będę badał zmiany w transnarodowym myśleniu dotyczącym relacji między praktyką polityczną/dyplomatyczną a ekspertyzą naukową w XIX i na początku XX wieku. Skupię się na uczonych z Imperium Rosyjskiego na uchodźstwie, ich sieciach kontaktów i publikacjach. W jaki sposób poruszali się oni pomiędzy różnymi porządkami imperialnymi? Jak pozycjonowali się w sferze akademii, polityki i różnych grup społecznych? Na jakiej podstawie epistemologicznej próbowali kształtować opinie publiczne dotyczące ich kursu politycznego, czy to narodowej, federalnej, społecznej czy anarchicznej rekonfiguracji Europy Wschodniej? Aby uwypuklić rywalizację o uwagę międzynarodową, skupię się na spornych obszarach o transnarodowym, a zatem niejednoznacznym dziedzictwie historycznym, takich jak wschodnie terytoria dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (na terenie dzisiejszej Polski Wschodniej, Białorusi, Litwy i Ukrainy), do których pretensje mogą zgłaszać różne ruchy polityczne. Projekt będzie zatem łączył metodologiczne aspekty analizy dyskursu historycznego, analizy sieciowej, prakseologii i biografii zbiorowych. Projekt przyczyni się do zrozumienia Europy Wschodniej jako wysoce uwikłanego transnarodowego laboratorium dyskursów politycznych zarówno w kontekście imperialnym, jak i postimperialnym.

 


Rożnorodność religijna w świetle prawa. Teoria i praktyka konstytucji miejskiej w nowożytnej Polsce

prof. dr. Yvonne Kleinmann (projekt badawczy)

Różnorodoność religijna traktowana jest - czy to w aktualnych debatach politycznych czy też w badaniach historycznych - zasadniczo jako konstelacja sprawiająca problemy i posiadająca spory potencjał konfliktu i przemocy. Uwaga koncentruje się tu zasadniczo na różnicach ideologicznych i niespójnych systemach wartości. Przedstawiany poniżej projekt wychodzi z innego, pragmatycznego założenia: pyta on o potencjał prawa, zabezpieczający koegzystencję różnych praktyk religijnych i kształtujący relacje społeczne między członkami óżnych wspólnot religinych i wyznaniowych, wykraczający poza rytualny wymiar codzienności. Spoglądając z tej perspektywy konflikt traktowany jest jako przejściowa i dająca się naprawić dysfunkcjonalność systemu społecznego. Badanie opiera się na szerokim i traktowanym w liczbie mnogiej rozumieniu prawa: znaczenie odgrywa dla niego zarówno niespektakularna komunikacja cywilno-prawna jak i procesy prawno-karne. Uczone wyobrażenia na temat prawa są równoważne z perspektywą laików w tej dziedzinie. Prawne normy odgrywają taką samą rolę jak praktyki i rytuały prawne. W centrum analizy znajduje się jej procesualny charakter, jak również negocjacje dotyczące prawa i drogi, jakimi rozwijało się prawo.

Okres badań dotyczy federalnie zorganizowanej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Centralne pytanie dotyczy potencjału lokalnego porządku prawnego dla politycznej integracji różnych porządków religijnych, tj. katolickiej, żydowskiej, protestanckiej. Jak poszczególne sfery prawa odgraniczano od siebie? Jak definiowano podporządkowane grupy będące nośnikami władzy? Jak rozwijano nieformalne praktyki prawne? Jak definiowano wybiórczo bądź w sposób ciągły dające się zastosować instrumenty prawne? Badania koncentrują się na analizie latyfundium rzeszowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem jego centrum administracyjnego, czyli miasta Rzeszów, położonego w połowie drogi między Krakowem a Lwowem, w sferze przejściowej między terenami polskojęzycznej Małopolski i terenami zachodniej Rusi.

Znaczenie perspektywy lokalnej wynika ze specyficznej struktury władzy w Rezczypospolitej Obojga Narodów. W większym niż państwa sąsiedzkie stopniu unia państwowa nacechowana była władzą, jaką posiadały stany, korporacje, wspólnoty religijne. Dysponowały one częściowymi regulacjami prawnymi i cieszyły się różnego stopnia autonomią. Niezależnie od tego tworzyły one część Korony i były powiązane z nią poprzez urzędy i podatki. Ze znikającym wpływem królewskim na dobra szlacheckie od XVI w. status prawny niekatolików spoza kręgu szlachty zależał od regionalnych i lokalnych władz. Podobnie sprawy miały się z regulacją stosunków prawnych, społecznych i ekonomicznych między członkami różnych wspólnot religijnych. Ani regulacje dotyczące koegzystencji w odniesieniu do szlachty ani przywileje królewskie dla ludności żydowskiej nie odgrywały żadnej roli w kontekście latyfundium rzeszowskiego. Dlatego szlachecka władza ziemska, szczególnie ta z centrów miast, stała się trzecim forum, na którym różne osoby prawne i instytucje negocjowały zasady religijnej koegzystencji. Tym samym typ małego i średniego miasta stał się ważnym impulsem w polityce religijnej.

Projekt mierzy się z powyższymi pytaniami w formie skontekstualizowanego studium przypadku w skali mikro. Jego pierwszą część tworzy przegląd relacji między państwem a religią w nowożytnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w drugiej części zwraca się on ku rzeszowskiemu latyfundium. Jego powstanie, struktura ludnościowa, system sprawowania władzy i system gospodarczy przedstawione są w postaci krótkiego szkicu. Analiza aspektów prawnych w polityce religijnej prowadzi do sedna analizy, które tworzy siedem studiów w skali mikro dotyczących centralnych wątków trans- i międzyreligijnej komunikacji w Rzeszowie. Są to: kwestia prawomocności, bezpieczeństwo i solidarność, hierarchie i respekt, socjoekonomiczne mechanizmy odgraniczenia i wzajemnych wpływów, zwyczaje i moralność, chrześcijańska i żydowska pobożność, jak również dysonans religijny. W podsumowaniu zawarte są osadzone w regionalnej perspektywie porównawczej rozważania dotyczące potencjału, jaki kryje się w miejskiej konstytucji dla integracji różnorodności religijnej.


Ruprecht von Waldenfels

Aktualne projekty:

  • Historyczne procesy konwergencji w języku polsko-ukraińsko-białoruskim Socjolingwistyka przejścia od dialektu do standardu w języku rosyjskim i polskim na przykładzie Spisza (Polska) i Ustjanskij Rajon (Północna Rosja)
  • Warianty standardowego języka ukraińskiego
  • Słowiańskie korpusy mówione
  • Typologia języków słowiańskich na podstawie korpusów równoległych
  • Slavic Spoken Corpora

Polscy jeńcy wojenni w I wojnie światowej między propagandą a narodowym samozadowoleniem

Projekt doktorski, MLU Halle

Laura Krebs, M.A.

W swoim projekcie doktorskim Laura Krebs skupia się na doświadczeniu niewoli wojennej polskich żołnierzy w latach 1914-1918, głównie na terenie Cesarstwa Niemieckiego.

Jeńcy wojenni byli zjawiskiem masowym podczas I wojny światowej. Ze względu na dużą liczbę jeńców, walczące państwa w bardzo krótkim czasie stworzyły rozbudowany system obozów jenieckich. Jeńcy narodowości polskiej z armii trzech zaborców Polski byli przedmiotem wielkiego zainteresowania politycznego niemal wszystkich państw wojujących. Badani tu polscy jeńcy wojenni byli niemieckimi jeńcami wojennymi w służbie Cesarskiej Armii Rosyjskiej i byli oficjalnie zarejestrowani jako "Rosjanie". Polityka narodowościowa i polska cesarstwa sprawiła jednak, że część z nich, która widziała siebie jako Polaków i/lub była tak postrzegana przez stronę niemiecką, została umieszczona w tzw. "polskich obozach". W tych specjalnych obozach jenieckich Polacy byli narażeni na nacjonalistyczną propagandę i próby instrumentalnego wykorzystania ich do niemieckich celów wojennych. Jednocześnie wypróbowali tam samoorganizację narodową, która miała przynieść korzyści przyszłemu państwu polskiemu po upragnionym ponownym powstaniu. Planowana praca doktorska dotyczyć będzie niewoli żołnierzy polskich w I wojnie światowej na podwójnym tle specyficznego doświadczenia niewoli i szczególnego doświadczenia wojennego Polski jako podzielonego narodu.

In ihrem Promotionsprojekt widmet sich Laura Krebs der Erfahrung von Kriegsgefangenschaft polnischer Soldaten in den Jahren 1914 bis 1918, schwerpunktmäßig im Deutschen Kaiserreich.

Kriegsgefangenschaft war im Ersten Weltkrieg ein Massenphänomen. Aufgrund der hohen Gefangenenzahlen errichteten die kriegführenden Staaten innerhalb kürzester Zeit ein ausgeprägtes Kriegsgefangenenlagerwesen. Die Gefangenen polnischer Nationalität aus den Armeen der drei Teilungsmächte Polens waren dabei für beinahe alle kriegführenden Staaten von hohem politischen Interesse. Die hier untersuchten polnischen Kriegsgefangenen waren im Dienst der kaiserlich-russischen Armee in deutsche Kriegsgefangenschaft geraten und offiziell auch als „Russen“ verzeichnet. Die Nationalitäten- und Polenpolitik des Kaiserreichs bedingte jedoch, dass ein Teil von ihnen, der sich selbst als Polen verstand und/oder von deutscher Seite so wahrgenommen wurde, in sogenannten „Polenlagern“ untergebracht wurde. In diesen speziellen Kriegsgefangenenlagern waren die Polen nationalistischer Propaganda und Instrumentalisierungsversuchen für die deutschen Kriegsziele ausgesetzt. Zugleich erprobten sie dort eine nationale Selbstorganisation, die nach der erstrebten Wiederrichtung dem zukünftigen polnischen Staat zugute kommen sollte. Die geplante Doktorarbeit soll die Kriegsgefangenschaft von polnischen Soldaten im Ersten Weltkrieg vor dem doppelten Hintergrund der spezifischen Erfahrung von Kriegsgefangenschaft sowie der besonderen Kriegserfahrung von Polen als geteilter Nation in den Blick nehmen.


Definiowanie "nieoficjalnej medycyny" w Imperium Rosyjskim: perspektywa cesarska i regionalna (połowa XVIII - początek XIX wieku)

Projekt doktorski, MLU Halle

Kateryna Pasichnyk, M.A.

Moja praca doktorska dotyczy pytania, jak ludzie w XVIII-wiecznym imperium rosyjskim definiowali właściwą praktykę medyczną. Historiografia od dawna stwierdza, że medycyna wspierana przez państwo była tylko częścią bardziej wszechstronnego pluralizmu medycznego wczesnego okresu nowożytnego, pomimo wsparcia i sponsorowania przez państwo i wbrew prawom, które dostarczały normatywnych definicji prawnie uznanej praktyki medycznej. Imperium Rosyjskie nie było wyjątkiem. Poprzez systematyczną analizę donosów i dochodzeń w sprawie "nielicencjonowanego leczenia" w Petersburgu i prowincji podolskiej, projekt ten umieszcza normatywny ideał tego, co było "właściwym leczeniem" - praktyką uznaną przez Kolegium Medyczne - w szerszym zakresie alternatywnych poglądów na właściwą praktykę medyczną. Proponuję zbadać definicję dobrej praktyki medycznej jako złożonego procesu angażującego różnych aktorów, administrację medyczną i cywilną, lekarzy państwowych i prywatnych, a także laików jako pacjentów i klientów, obejmującego wzajemne oddziaływanie norm prawnych i społecznych. Przyjęcie perspektywy imperialnej i regionalnej pozwala nam umiejscowić ziemie podolskie w szerszym imperialnym świecie medycznym i zastanowić się nad szerszymi kwestiami, takimi jak wprowadzenie nowej imperialnej normatywności na dawnych ziemiach polsko-litewskich, kształtowanie się przekonań legitymizacyjnych wśród nowych podmiotów oraz dynamika pomiędzy imperialnymi i lokalnymi kulturami medycznymi.


Architektura i Reguła. Koncepcja państwa i obecność wojskowa w habsburskiej prowincji Galicja-Lodomeria, 1849-1859

Projekt doktorski, MLU Halle

Frank Rochow, M.A.

Rozprawa doktorska obroniona w grudniu 2022, publikacja w przygotowaniu

Rewolucja 1848/49 stanowiła egzystencjalne zagrożenie dla monarchii Habsburgów. Tylko przy pomocy wojska można było utrzymać poszczególne terytoria w federacji politycznej pod koroną domu Habsburgów. W odpowiedzi, począwszy od 1848 roku, za rządów młodego cesarza Franciszka Józefa I, pod różnymi auspicjami kontynuowano rozpoczęty krótko wcześniej kurs modernizacyjny, który miał przekształcić to "państwo złożone" w nowoczesne państwo oparte na modelu zachodnioeuropejskim. W ramach tego wymuszonego procesu budowania państwa wojsko funkcjonowało jako klamra, która mogła zagwarantować jedynie spójność i integralność terytorialną monarchii. Materialnym wyrazem tej funkcji była realizacja ambitnego projektu stworzenia ogólnomarchijnego systemu fortyfikacji.

Poprzez dokładne zbadanie realizacji podprojektów w Krakowie (dziś: Kraków, Polska) i we Lwowie (dziś: Lwów, Ukraina), opracowano rolę wojska w stosunku do innych aktorów, zarówno państwowych, jak i niepaństwowych. Poprzez analizę zarówno wewnętrznych procesów administracyjnych, jak i zewnętrznych procesów negocjacyjnych, obejmujących wszystkie fazy planowania i realizacji budowy, wydobywa się równie wyraźnie ogólne mechanizmy rządzenia, jak i granice "neoabsolutystycznych" zachowań elit rządzących. W rezultacie powstało wieloaspektowe mikrostudium historii administracyjnej państwa Habsburgów w krytycznym momencie jego rozwoju, w którym łączą się podejścia najnowszej historii wojskowości, metody historycznych badań przestrzennych i zwrotu przestrzennego oraz perspektywy krytyczne wobec panowania.

 


Zarządca spuścizny Ringelbluma. Żydowski Instytut Historyczny i postrzeganie Szoa (1947-1989)

Dr. Stephan Stach

Celem projektu jest przebadanie na przykładzie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, jak analizowano Szoa w socjalistycznej Polsce, oraz jak wpłynęło to na postrzeganie Szoa w Polsce i innych krajach socjalistycznych oraz na Zachodzie. Instytut był w obozie politycznym zdominowanym przez Związek Radziecki jedyną placówką naukową, zajmującą się badaniem Szoa. Oprócz tego instytut analizował wzajemne stosunki polsko-żydowskie, na które w istotnym stopniu wpłynęła właśnie Zagłada. Poznanie historii tej placówki pozwoli przeanalizować rozwój badań na obu polach. Owocem projektu ma być publikacja monograficzna.

W okresie sprawozdawczym zajmowałem się dalszą konceptualizacją projektu oraz lekturą nowszej literatury przedmiotu (co zaowocowało publikacją kilku recenzji - patrz lista publikacji). W czasie kwerendy badawczej przejrzałem zbiory następujących archiwów: w Warszawie Żydowskiego Instytutu Historycznego, Archiwum Akt Nowych i Instytutu Pamięci Narodowej; w Izraelu archiwum Kibucu Bojowników Getta, Yad Vashem i Centralnego Archiwum Historii Żydów oraz w Nowym Jorku zbiory archiwalne YIVO i American Jewish Historical Society.


Związek Radziecki, nacjonalizm ukraiński i zachodnia sfera publiczna w okresie zimnej wojny - Propaganda, polityka i pamięć o II wojnie światowej

Grant naukowy (DFG)

Dr. Kai Struve

Projekt bada radzieckie reprezentacje ukraińskiego nacjonalizmu i radzieckie próby wpływania na wizerunek ukraińskich nacjonalistów w krajach Zachodu. Skupia się na okresie zimnej wojny. Radzieckie reprezentacje w tym okresie koncentrowały się na współpracy ukraińskich nacjonalistów z nazistowskimi Niemcami podczas II wojny światowej. Jednak radzieckie reprezentacje wykorzystały również starsze wizerunki ukraińskich nacjonalistów z okresu przedwojennego. W sumie, zgodnie z jedną z początkowych tez projektu, nie przyczyniły się one do historycznego oświecenia, ale skonstruowały obraz wroga, który do dziś jest skuteczny w części byłego Związku Radzieckiego. Jeszcze w 2014 roku jego instrumentalizacja w rosyjskich mediach przyczyniła się do trwającej do dziś wojny na wschodzie Ukrainy. Na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec, USA i Kanady projekt analizuje również dyskurs o ukraińskich nacjonalistach w sferze publicznej krajów zachodnich, aby określić, czy i jak odbierane były radzieckie reprezentacje. Pyta również, w jaki inny sposób i w jakich kontekstach działania sowieckie wpłynęły na wyobrażenia o nacjonalizmie ukraińskim w odniesieniu do innych czynników w zachodniej sferze publicznej. W tym celu projekt bada trzy główne debaty publiczne, w których istotne aspekty dotyczyły ukraińskich nacjonalistów i ukraińskiej diaspory. We wszystkich tych debatach centralne miejsce zajmował okres II wojny światowej. Należą do nich debaty na temat imigracji "Displaced Persons" w USA i Kanadzie pod koniec lat 40. XX wieku, debata w latach 1959/60 na temat ówczesnego zachodnioniemieckiego ministra Theodora Oberländera i ukraińskiego batalionu "Nachtigall" w 1941 roku, a także dochodzenia sądowe w USA, Kanadzie i innych krajach przeciwko powojennym imigrantom z Europy Wschodniej w latach 70. i 80. XX wieku pod zarzutem udziału w zbrodniach pod rządami Niemiec w czasie II wojny światowej. Projekt stawia również pytanie, w jakim stopniu dyskusje w zachodniej sferze publicznej miały z kolei wpływ na przedstawianie ukraińskich nacjonalistów w Związku Radzieckim. Projekt jest więc pomyślany jako wkład w historię zimnowojennych wzajemnych powiązań i wiedzy. Analizuje przypadek ukraiński, ale uwzględnia też powiązania z innymi, podobnymi przypadkami, zwłaszcza z krajami bałtyckimi.


Pierwsze muzea żydowskie w Europie Środkowo Wschodniej ok. 1900 r. na przykładzie Polski, Bohemii i Moraw

Projekt doktorski, MLU Halle (opiekun naukowy, prof. dr. Yvonne Kleinmann)

Dorothea Warneck, M.A.

Między 1896 a 1939 r. powstało w Europie niemal trzydzieści żydowskich muzeów. Równolegle do nich powstawały liczne i częściowe ekspozycje na płaszczyźnie krajowej i światowej. Ich utworzenie przypadło na czas głęboko sięgających przemian i przełomów w europejskich, szczególnie w środowiskach środkowoeuropejskich Żydów, w politycznym i społecznym krajobrazie Europy, a także w europejskim muzealnictwie. Wypróbowywano nowe typy muzeów i formy wystawiennicze, zaś w kontekście wzmacniających się ruchów narodowościowych muzea stały się areną dla performatywnych politycznych procesów negocjacyjnych. Pertraktowano, negocjowano i normowano tu wyobrażenia dotyczące narodowej tożsamości. Pytania, jak europejscy Żydzi mieli ustosunkować się wobec nieżydowskiego otoczenia, jakie koncepcje tożsamości żydowskiej, żydowskiej kultury i historii miały wspierać tworzące tę tożsamość narracje, odnoszono także do muzeum, rozumianego jako medium.

Powstawanie muzeów żydowskich w Europie na przełomie wieków rozumiane jest w ramach niniejszej pracy jako europejski fenomen epoki. Zbadana zostanie ich geneza w Europie Środkowo-Wschodniej pod kątem narodowym, transnarodowym, naukowym, muzealniczym, politycznym, społecznym, a także pod kątem relacji istniejących wewnątrz wspólnoty żydowskiej, przy jednoczesnym uwzględnieniu specyficznego charakteru poszczególnych muzeów. Staram się odpowiedzieć na niniejsze pytania: Jakie wyobrażenia na temat żydowskiej, polsko-żydowskiej, czesko-żydowskiej a także zorientowanej imperialnie tożsamości miały zostać upowszechnione za pomocą jakich narracji historycznych? Za pomocą jakich zbiorów i koncepcji wystawienniczych konstruowano, pertraktowano i upowszechniano powyższe narracje? Jaką funkcję i znaczenie ma muzeum rozumiane jako medium w związku z na nowo pertraktowanymi koncepcjami tożsamości i historiami narodowymi w kontekście sięgających głęboko przemian i cezur początku XX w.? Jakie motywy i intencje kryły się za chęcią gromadzenia zbiorów przez prywatnych żydowskich kolekcjonerów?

Praca ta ma na celu także znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące związków w procesie powstawania niniejszych projektów muzealniczych, ich dyscyplinarnej orientacji i muzeologicznej specyfiki. Jakie formy przyjmował transfer wiedzy, jakie sieci (trans-) narodowych kontaktów i powiązań istniały pomiędzy poszczególnymi żydowskimi muzeami i reprezentującymi ich aktorami? Jak wyglądało to w odniesieniu do innych, nieżydowskich muzeów (np. muzea narodowe, etnologiczne, regionalne)? W ten sposób wczesne muzea żydowskie można sklasyfikować z jednej strony w ogólnoeuropejskim kontekście powstawania żydowskich muzeów na przełomie XIX i XX w., z drugiej zaś strony sklasyfikowania ich w kontekście ogólnego rozwoju narodowego i europejskiego muzealnictwa i debat tego czasu.

Na przykładzie czterech muzeów - Warszawy, Pragi, Lwowa i Mikulova/Nikolburga -, które założono między 1905 und 1938/39 r., badam kontekst powstawania, koncepcje muzealnicze i narracyjne, jak również recepcję pierwszych żydowskich muzeów Europy Środkowo-Wschodniej.


Emocje w warunkach ekstremalnych. Światy emocjonalne w Polsce pod okupacją niemiecką, 1939-1945

Grant naukowy (DFG)

Dr Katarzyna Woniak

W projekcie zbiegają się dwa główne wątki badawcze: Historia Zawodu i Historia Emocji. Obie stanowią tło dla przewodniego pytania o światy emocjonalne etnicznie heterogenicznej ludności Polski pod okupacją niemiecką. Celem projektu jest zbadanie, w jakich okolicznościach politycznych i społecznych dominowały określone emocje i jakie działania z nich wynikały. Wykorzystując prywatne współczesne dokumenty pierwszoosobowe (listy, notatki i pamiętniki), będę starał się uchwycić emocje "okupowanej" ludności w ich różnych przejawach. Na podstawie koncepcji mediewistki Barbary H. Rosenwein, mieszkańców Polski w tym okresie można rozumieć jako "wspólnoty emocjonalne". Zakładam, że istniały różne "wspólnoty emocjonalne", ponieważ z jednej strony doświadczenia okupacyjne poszczególnych grup etnicznych znacznie się od siebie różniły, a z drugiej strony nawet członkowie jednej i tej samej grupy w bardzo różny sposób przeżywali i przetwarzali emocjonalnie identyczne wydarzenia. Analiza emocjonalno-historyczna umożliwia więc nowe spojrzenie na okres okupacji.


Ukończone projekty naszych pracowników i członków można znaleźć tutaj.